Het einde van de liberale wereldorde?

De afgelopen tijd spraken verschillende commentatoren van 'het einde van de liberale wereldorde'. Zowel in de New York Times, de Washington Post als ook door Rob de Wijk in Trouw.

Vooral het botte gedrag van Donald Trump wordt als belangrijke oorzaak beschouwd.

Echter, deze commentaren lijken eerder ingegeven door, op zich begrijpelijke, aversie tegen Trump, dan dat zij een accurate analyse geven. De erosie van het 20-eeuwse liberale wereldbeeld is al veel langer aan de gang. En dat is een veel groter probleem.

Wensdenken

Belangrijk om eerst te constateren is, dat dé liberale wereldorde nooit heeft bestaan. In de euforie na de val van de Berlijnse Muur in 1989 was er wel een wens daartoe. Zowel oud-president H.W.Bush als de politiek filosoof Fukuyama formuleerden dit, maar veel verder is het niet gekomen. Onderhuids waren al sterke tegenkrachten werkzaam.

Anti-liberale ontwikkelingen

Al vanaf het begin van de jaren 80 van de vorige eeuw waren er ontwikkelingen, die heden tot volle wasdom zijn gekomen en even zovele aanvallen zijn op het liberale wereldbeeld.

Als eerste is de opkomst van de streng conservatieve islamitische orthodoxie begin 1980. Zowel Iran als Saoedi-Arabië en de Golfstaten zijn vanaf toen miljarden dollars gaan investeren in de verspreiding van hun orthodoxe gedachtegoed. De invloed daarvan is nu wereldwijd te voelen.

In die zelfde tijd begon China aan zijn enorme economische ontwikkeling. Nu is China een nog steeds groeiende dominante speler in de wereld geworden, maar het, met enige jaloezie bekeken, Chinese model is niet het schoolvoorbeeld van liberalisme en democratie.

Maar ook de terugkeer op het wereldtoneel van Rusland is een niet te onderschatten factor. De invloed van de autocratische regeerstijl die Poetin vanaf het begin van deze eeuw heeft ontwikkelt is groot op conservatief populistische intellectuelen en politici in het Westen, zoals Donald Trump. Het ziet er niet naar uit, dat die invloed aan het afnemen is.

Een vierde ontwikkeling is, dat vanaf de 80-er jaren de neo-conservatieven in de Verenigde Staten met hun neo-liberale denkbeelden de overhand kregen. Diezelfde neo-liberale denkbeelden hebben ook een hoge vlucht genomen in de (Westerse) wereld.

Thomas Piketty heeft duidelijk aangetoond, dat dit geleid heeft en leidt tot grotere inkomensongelijkheid in de wereld. De 'verliezers van de globalisering' roeren zich daardoor nu volop.

En dus...?

Je kunt stellen, dat Donald Trump past in een langere wereldwijde ontwikkeling. Hem alleen verantwoordelijk houden voor de liberale teloorgang is kortzichtig en weinig productief. Het is een illusie te denken, dat wanneer Trump van het toneel verdwijnt, en dat zal een keer gebeuren, 'de liberale wereldorde' zich weer zal herstellen. De invloed van de genoemde factoren is daarvoor te ingrijpend.

Begrijpelijk roept deze liberale teloorgang bij liberalen en andere democraten gevoelens van onbehagen op. Maar is dat niet ook het onbehagen uit het besef, dat de Westerse dominantie in de wereld op z'n retour is? 

Dat is even wennen.